Overspel in je relatie, en nu?

In een relatie, hoe gezond deze ook is kunnen we elkaar in meer of mindere mate, over en weer kwetsen. Voor de leesbaarheid van dit blog spreek ik daarom van de kwetsende partner om de partner te duiden die is vreemdgegaan, en zijn of haar gekwetste partner. Niet als vaststaande rol in de relatie, maar rondom het vreemdgaan. 

Spel en overspel

Binnen een relatie kun je de ‘spelregels’ samen bepalen. De ongeschreven regel is over het algemeen dat je (seksueel) trouw bent aan elkaar en je je aan de relatie committeert. Sommige stellen spreken andere spelregels af zoals een open relatie of polyamoreuze relatie, ook dan kan overspel plaatsvinden als je je niet aan de spelregels houdt.

Voor het pad naar herstel na overspel gebruik ik een aardbeving als metafoor.

#1: Een aardbeving: het moment van uitkomen

In mijn praktijk merk ik telkens weer hoe ontzettend veel impact overspel heeft. Het moment van uitkomen kan overweldigend zijn. Je voelt wat je niet eerder hebt gevoeld:  “Alsof ik aan het verdrinken ben”, “Alsof er een vrachtwagen 10x over mij heen is gereden”, “Ik voel geen vaste grond meer onder mijn voeten”.
Ook voor de kwetsende partner kan dit moment heftig zijn: “Hoe kon ik alles wat mij lief is zo op het spel zetten”. “Ik schaam mij diep en durf niet te kijken in de ogen van mijn partner waar ik de pijn zie die ik heb veroorzaakt”.

#TIP: Geef het hele proces tijd en ruimte. Net als bij een natuurramp kost herstel tijd.

#2: De schok opvangen, en de eventuele naschokken.

De emoties in de eerste fase kunnen zo overweldigend zijn dat je in eerste instantie bezig bent met incasseren en het opvangen van de klap. Ieder doet dat op zijn eigen manier. Daar waar de gekwetste zijn of haar wereld ziet instorten en compleet wordt overweldigd, kan de kwetstende partner naast de heftige emoties ook opluchting voelen. Het hoge woord is eruit, dat wat toch een keer uit moest komen is nu ontdekt, de stress en het ongemak van het geheimhouden/liegen kan stoppen.

Overspel kan het einde van de relatie betekenen. De kwetsende stond misschien al met één been buiten de relatie en wil de relatie beëindigen. Of bij de gekwetste partner is zodanig een grens bereikt dat vertrekken de enige optie is.

Soms vindt een stel de relatie te waardevol om te beëindigen: er is meer dan het overspel alleen. En soms wil een stel na overspel  de mogelijkheden onderzoeken de relatie in stand te houden omwille van het gezin en de kinderen.
Maar hoe doe je dat als gevoelens zo overweldigend zijn. Voor het vervolg van dit blog ga ik uit van de wens bij elkaar te blijven. En ook bij scheiding kan het, (als er kinderen in het spel zijn) voor een goed co-ouderschap helpend zijn een groot deel van onderstaande stappen te volgen.

#TIP: Wees bedacht op naschokken. De emoties kunnen nu en dan in alle heftigheid weer oplaaien. Het kost tijd om dit te incasseren en te verwerken.

#3: Schakel hulptroepen in

Waar de één geneigd is alles in zijn of haar eentje op te lossen en informatie op internet te zoeken, schreeuwt een ander het juist van de daken wat hem of haar is overkomen. Mijn advies is ondersteuning te vragen:

• Professioneel: zoek een relatietherapeut die ervaring heeft in het begeleiden van stellen na overspel. Het liefst ga je hier samen heen. Eventueel zoek je elk apart een coach of therapeut om jou individueel te ondersteunen.
• Vriendschappelijk: Neem daarnaast één of twee goede vrienden in vertrouwen waarvan je denkt dat ze jou op een fijne manier ondersteuning kunnen bieden en waar je stoom kunt afblazen.

#TIP: Probeer te voorkomen dat je vanuit emotie de gebeurtenis aan iedereen vertelt. Later heb je hier misschien spijt van. Voor de kwetsende partner is het belangrijk ondersteuning te zoeken bij een partij dat geen extra wantrouwen aanwakkert bij de gekwetste.

#4: De schade opnemen

Wat is er gebeurd?
De gekwetste heeft wellicht grote vragen over wat er precies is gebeurd rondom het overspel. Het is belangrijk dat in deze fase alle zaken die van belang zijn in de openheid worden gebracht. Van belang kan zijn waar er is afgesproken, wie er eventueel op de hoogte waren, hoe lang het aan de gang is geweest. Vaak gaan hier ook kwartjes vallen bij de gekwetste: “dus toen je vertelde dat je een teamuitje had was je bij ‘de derde'”.
Dit onderdeel is belangrijk voor het vertrouwen op de langere termijn. Het kan het proces van herstel schaden als later blijkt dat de afspraakjes waren in het hotel waar jullie samen ook een mooi weekend hebben doorgebracht, of dat een gezamenlijke vriend er vanaf het begin van wist. Het kan daarom een heftige fase zijn, maar beter nu alles gezegd hebben dan dat er later nieuwe, belangrijke informatie alsnog door de gekwetste wordt ontdekt.

#TIP: Vertel/vraag wel naar de grote lijnen, niet naar de (seksuele) details.

Waar bevind je je in het proces?
Neem de aardbeving als metafoor om te kijken waar jullie je in het proces bevinden, en hoe jullie je ten opzichte van elkaar verhouden. Wat ik van de gekwetste vaak hoor:
“Ik lig nog bedolven onder de stenen”
“Ik ben met één zware steen aan het ronddolen en weet niet wat te doen”
“Ik ben zó boos, ik ben met stenen aan het gooien naar mijn partner”
“Ik ben elke stap van mijn partner aan het controleren” of later in het proces:
“Ik ben samen met mijn partner aan het ordenen: stenen bij de stenen, hout bij hout en ijzer bij ijzer”

Wat ik van de kwetsende partner vaak hoor:
“Ik sta met mijn rug naar de bevingsplaats, ik durf niet te kijken naar alle ellende en pijn die ik heb veroorzaakt”
“Ik ben aan het puin ruimen maar met elke steen die ik pak tuimelen er tien nieuwe naar beneden” of:
“Ik sta klaar met mijn kruiwagen zodat mijn partner de puin er in kan gooien”

Het werkt vaak verhelderend te horen waar de ander zich in het proces bevindt. Bovendien is het goed te observeren welk effect je positie (zoals het ronddolen met een zware steen) op jou zelf heeft. Probeer vanuit die positie antwoorden te formuleren op vragen als: Wat heb je nodig? Welke neiging heb je? Waar heb je behoefte aan? Wat kun je doen om je beter te voelen? Welke afspraak zou je met je partner kunnen maken om je beter te voelen of de situatie werkbaarder te maken?

#TIP: Voorkom dat je je partner te vaak vraagt (uit angst voor verlating en/of om in te schatten waar je staat) waar en hoe de ander zich op de bevingsplaats bevindt. Te véél op de huid van je partner zitten kan in deze fase voor verwijdering zorgen.

#5: Puin ruimen

Contact met de derde verbreken
De kwetsende partner verbreekt het contact met de derde. Kiezen voor de één is het loslaten van een ander in een monogame relatie. Dit kan lastig zijn als de derde een collega, familielid of iemand uit de vriendenkring betreft. De gekwetste is hierin leidend; waar heeft deze behoefte aan om weer vertrouwen te kunnen ervaren, om de relatie door te kunnen starten?
Maak hierover heldere afspraken met elkaar.

Soms heeft het overspel grote gevolgen, bijvoorbeeld omdat de gekwetste partner van de kwetser verlangd een andere baan te zoeken. Het voelt dan té onveilig als de kwetsende partner nog elke dag met de derde samenwerkt. Neem dergelijke besluiten niet te impulsief vanuit een emotie, maar overleg met elkaar wat echt nodig is om een doorstart te kunnen maken.

#TIP: Voor de kwetsende partner: let op de boodschap die je aan de derde meegeeft als je het contact en/of de affaire verbreekt. Zet de derde niet in de wacht door bv aan te geven: “ik heb een half jaar nodig om dit uit te zoeken”, of een ander open deurtje. Dit is vooral belangrijk voor je eigen gevoel:  je kunt je waarschijnlijk niet voor de volle 100% richten op je partner en het echte onthechten (verlies van de derde) krijgt geen kans. Je hoeft niet voor de derde te ‘zorgen’, deze is immers ook over een grens gegaan door een relatie aan te gaan met iemand die niet beschikbaar was. Hij/zij heeft hierin wellicht een eigen proces aan te gaan.

Emoties ruimte geven en verantwoordelijkheid nemen
Voor de gekwetste voelt het overspel waarschijnlijk als hoogverraad. Emoties kunnen alle kanten opschieten en het heeft tijd nodig om dit te verwerken. Het is belangrijk dat deze emoties er mogen zijn en door de kwetsende partij worden gezien en erkend.

Van essentieel belang is dat de kwetsende partner verantwoordelijkheid neemt: ik heb je verraden, ik heb gelogen, ik heb het verzwegen en/of ik heb je pijn gedaan. Punt. Dit herhaal je zolang en zo vaak als de gekwetste het nodig heeft. De ervaring leert dat soms zelfs na jaren de emoties over het overspel ineens weer naar boven kunnen komen. Ook al is het lang geleden, de erkenning: ‘ja, ik heb je toen pijn gedaan’ maakt dat de gekwetste partner wordt gezien in zijn of haar pijn.

#TIP: Misschien heb je als kwetsende partij de neiging in de verdediging te gaan: “Ja maar jij was alleen maar gericht op het werk”, “Maar we leefden als broer en zus”, “Ik kon je niet bereiken” “Ik heb het ook moeilijk”. Waarschijnlijk heb je gelijk, ook dat is belangrijk en mag op een ander moment aan bod komen. Niet op het moment als de gekwetste in de emotie van het overspel zit, dan blijf je bij zijn/haar emotie door het te erkennen.

Rouwproces
Als je als kwetsende partner kiest voor je relatie en niet voor de derde terwijl je nog in je verliefdheid zit, ga je een rouwproces in. Je bent waarschijnlijk verdrietig en dat mag. Troost kun je niet verwachten van je partner, kijk wat je nodig hebt om dit verdriet ruimte te geven en de gebeurtenissen te verwerken.

#TIP: Je partner zal niet kunnen tippen aan de derde vanwege de extra spanning wat vreemdgaan met zich meebrengt, en omdat de derde jou wellicht datgene gaf wat je bij je partner hebt gemist. Daar waar de éne kwetstende partner gelijk ‘wakker’ is geschrokken tijdens de aardbeving en geen moment meer aan de derde denkt, zal een ander geneigd zijn opnieuw contact op te nemen om te vluchten uit het natuurgeweld; de heftige emoties en spanningen thuis. Wees je hiervan bewust, committeer je aan het pad naar herstel en ga het onthechtingsproces met de derde in als je gezin/partner je lief is. Je krijgt waarschijnlijk geen tweede kans.

#6: De wederopbouw

Bovenstroom en onderstroom
Tijdens het bouwen blijft het erkennen en verantwoordelijkheid nemen door de kwetsende partner belangrijk. Op sommige momenten kan het lijken alsof de problemen zijn verdwenen: in de bovenstroom, de dagelijkse dingen gaat het best goed. Jullie eten samen, het huishouden draait door en voorzichtig wordt er weer gelachen. In de onderstroom kunnen de emoties bij de gekwetste nog steeds (voor de kwetsende partner onzichtbaar) aanwezig zijn. Het lijkt goed te gaan tot de gekwetste toch ineens een sneer geeft vanuit de onderstroom: “denk maar niet dat we er al zijn”.

#TIP: Ik kan het niet genoeg vermelden: dit proces heeft tijd, ruimte en geduld nodig.

Vergeven
Je partner vergeven voor het overspel is een dingetje want je hébt immers al iets voor je partner gedaan; namelijk heb je de moed opgebracht om in de relatie te blijven en een doorstart te maken. Vergeving kan voelen alsof je wéér iets voor hem of haar moet gaan doen. Vergeven doe je echter niet voor je partner, maar voor jezelf en jullie relatie.

De kwetsende partner mag zichzelf vergeven. Dit is een actief proces wat kan worden ingezet als schuldgevoel en zelfafwijzing het overnemen van de roes van het overspel. Het schuldgevoel zorgt ervoor dat je verantwoordelijkheid neemt en leert van de situatie. Vergeving maakt dat je het schuldgevoel kunt gaan loslaten waardoor de relatie met jezelf én met je partner weer gelijkwaardig kan worden. 

Een boek wat behulpzaam kan zijn in dit proces is: “Vergeven” van Robin Casarjian.

#TIP: Als gekwetste partij kan het verleidelijk zijn je partner op de onredelijke strafbank te zetten. De gekwetste partner moet door het stof gaan om zijn of haar liefde opnieuw voor jou te bewijzen. En misschien doe je uitingen als: “Ik ben misschien te laat voor onze afspraak maar dat staat in geen verhouding tot wat je míj hebt aangedaan.” Hiermee is de relatie ongelijkwaardig en je bent aan het straffen in plaats van wederopbouwen. Ga na wat je nodig hebt van jezélf om de stap naar vergeving te kunnen maken.

#7: Fundament verstevigen

Terugblik
Het vraagt moed van beide partners te kijken naar de periode voorafgaand aan het overspel.

De kwetsende partij mag kijken naar de reden van het vreemdgaan. Welke informatie geeft het je? Wat miste je in de relatie, in je partner of in jezelf? Wat had je, terugkijkend, anders kunnen doen? Heb je je partner laten weten dat je je ontevreden voelde over de relatie? Het is een kans om aan je eigen proces en aan de relatie te werken.
Natuurlijk kun je verliefd op iemand worden hoe goed je relatie eventueel ook was. Je mag het voelen, je hoefde er niet naar te handelen. Wat heb je nodig om jezelf te begrenzen en je te committeren aan het in stand houden van een veilige relatie met je partner?

De gekwetste mag ook gaan evalueren: wat ging goed en wat kon beter? Was er verbinding tussen jullie? Stroomde de liefde, voelden jullie je elk gesteund en gedragen in de relatie? Was het gelijkwaardig? Welke dynamiek bracht jij mee binnen de relatie? Heb je eventuele signalen van je partner gemist of genegeerd?

#TIP: Ga allebei alsnog leren hoe een emotioneel gezonde, ondersteunende relatie er voor jullie uitziet en wat voor partner je wilt zijn. Welke ongezonde patronen er in jullie relatie aanwezig waren en wat je elk nog te leren hebt. Lees boeken, volg een training of ga samen in therapie om te leren.

#8: Het nieuwe landschap verkennen

Vertrouwen
Kijk opnieuw waar in het bevingslandschap jij je bevindt. In hoeverre is het puin geruimd? Ligt er al een nieuw fundament en durven jullie er samen op te staan? Zoals bij een aardbeving zal ook in jullie relatie de gebeurtenis voelbaar/zichtbaar blijven. Dat mag oké zijn, er is een vóór en een ná.
Vertrouwen is in deze fase belangrijk om een stap verder te kunnen gaan. Dit vertrouwen zal kwetsbaar zijn, het komt en het gaat. Afhankelijk van de openheid en transparantie die gevoeld wordt zal het vertrouwen, het fundament wel of niet worden versterkt.

Opnieuw verbinden
Als er voldoende vertrouwen en commitment is kunnen jullie opnieuw gaan verbinden, echt contact met elkaar maken zonder weerstand, afweermechanismen en strijd. Het is een proces waarbij je in en uit verbinding gaat, in en uit de overgave. En elke keer dat jullie weer uit verbinding gaan mag je weer kijken welk puin er nog te ruimen valt, en op welke manier er nog gewerkt mag  worden aan jullie fundament.

#TIP: Probeer zonder oordeel naar het proces van opnieuw verbinden te kijken. Het mag oké zijn als er weerstand wordt gevoeld, het geeft informatie waar nog werk te doen valt.

Nieuw landschap
Er ontstaat nieuw landschap waar jullie beide mee vertrouwd mogen raken. Daar waar het ene stel zegt: “Alles bij elkaar was het een heel pijnlijk proces, maar we zijn er wel veel sterker uit gekomen en we waren zelfs even weer opnieuw verliefd” heeft een ander stel voor een nieuwe relatievorm gekozen: “We blijven bij elkaar voor de kinderen, vormen één huishouden maar slapen apart en gaan onze eigen gang”. Bij een scheiding is het volgen van de stappen in ‘de aardbeving’ alsnog helpend geweest voor een eventueel goed co-ouderschap of om een gezamenlijke vriendenkring in stand te houden.

#TIP: Misschien ontdekken jullie dat echt verbinden in jullie relatie nooit aan de orde is geweest. Een relatie gaat door meerdere fasen waarin Opnieuw verbinden een belangrijke fase is. Pas als je echte verbinding en nabijheid toelaat is er sprake van een dieper contact. Iets waar we allemaal naar verlangen maar ook onbewust van weg kunnen blijven omdat het ongemakkelijk kan voelen als je dit niet vanuit je gezin van herkomst bent gewend.
Ga samen op onderzoek uit wat ‘verbinden op een dieper niveau’ inhoudt.